Ես արձակուրդների ընդացքում կարդացել եմ Հովհաննես Թումանյանի հեքիաթներից <<Սուտլիկ որսկանը>>,<<Երեք արջի հեքիաթը>>,<<Մոխրոտը>> և <<Գորտը>>։
Մոխրոտը
Մոխրոտիկը ապրում էր իր հոր և խորդ մոր ու նրա աղջիկների հետ։ Նա շատ էր տանջվում սակայն նրա ոչ մի արածը չէին գնահատում։ Օրերից մի օր մի հրաշք կատարվեց նա կարողացավ մասնակցել պարահանդեսին և թագավորի տղան սիրահարվեց մոխրոտին։ Նրանք ապրեցի երջանիկ կյանքով։
Ինձ ամենաշատը իմ կարդաձածներից դուր եկավ <<Մոխրոտը>> պատմվածքը։
Երբ մարդու աչքերը կույր են լինում նա առանց տեսնելու կարող է անել ամեն ինչ նրան պատմում են աշխարհի գեղեցիկի լավի ու վատի մասին,ու երևի նա իր պատկերացումները կառւցում է իր ձևով ։Բայց նրանք կարողանում են կարդալ գրել,նկարել ։Լինել մտքով կույր դա ամենացավալի բանն է, որ կարող է լինել մարդու հետ։Եթե մարդու միտքը առողջ չէ նրան շատ դժվար կլինի ներառվել հասարակության մեջ։
Կար-չկար մի տղա, որն ամբողջ օրը սրան-նրան ձանձրացնում էր իր հարցերով: Հարցեր տալն, իհարկե, վատ բան չէ, ընդհակառակը, հարցասիրությունը գովելի է, բայց վատն այն է, որ այդ տղայի հարցերին ոչ ոք չէր կարողանում պատասխանել:
Ասենք՝ գալիս էր ու հարցնում.
-Ինչո՞ւ դարակները սեղան ունեն:
Մարդիկ զարմանքից աչքերը չռում էին կամ էլ հենց այնպես պատասխանում.
-Դարակները նրա համար են, որ նրանց մեջ որևէ բան դնեն, օրինակ՝ սպասք, դանակ, պատառաքաղ և այլն:
-Ես գիտեմ՝ ինչի համար են դարակները, բայց ինչո՞ւ դարակները սեղան ունեն:
Մարդիկ թոթովում էին ուսերը ու հեռանում:
Մի ուրիշ անգամ նա հարցնում էր.
-Ինչո՞ւ պոչը ձուկ ունի:
Կամ թե՝ ինչո՞ւ բեղերը կատու ունեն:
Տղան մեծանում էր, բայց շարունակում էր մնալ ինչուիկ և այն էլ ոչ թե սովորական, այլ՝ հակառակ ինչուիկ:
Մեծանալուց հետո էլ նա դիմում էր բոլորին զանազան հարցերով: Պարզ է, որ ոչ ոք չէր կարողանում պատախանել նրա հարցերին: Բոլորովին հուսահատվելով՝ հակառակ ինչուիկը տեղափոխվեց մի սարի գագաթ, իր համար խրճիթ շինեց և այնտեղ հնարում էր նոր-նոր հարցեր: Հնարում էր, գրում տետրի մեջ, իսկ հետո մեծ տանջանքով աշխատում գտնել դրանց պատասխանները: Սակայն ամբողջ կյանքում նա այդպես էլ երբեք չգտավ իր հարցերի պատասխանները: Եվ ինչպե՞ս գտներ, եթե նրա տետրում գրված էր.«Ինչո՞ւ ստվերը բարդի ունի: Ինչո՞ւ ամպերը նամակ չեն գրում: Ինչո՞ւ նամականիշները գարեջուր չեն խմում»:
Աստիճանաբար նրա մորուքն աճեց, երկա~ր մորուք դարձավ. նա չէր էլ մտածում սափրել: Դրա փոխարեն նա նոր հարց հորինեց՝ «Ինչո՞ւ մորուքը դեմք ունի»:
Երբ նա մեռավ, մի գիտնական ուսումնասիրեց նրա կյանքը և զարմանալի հայտնագործություն արեց: Պարզեց, որ ինչուիկը սովոր էր գուլպաները շրջերես հագնել և այդպես էլ հագնում էր իր ամբողջ կյանքում: Հենց այդ պատճառով էլ մինչև վերջ չսովորեց ճիշտ հարցեր տալ:
Հապա նայիր քո գուլպաներին. ճի՞շտ ես հագել:
1․Տեքստի չորս բառերում տառի փոխարեն վանդակ է դրված, դու՛րս գրիր այդ բառերը՝ լրացնելով բաց թողած տառերը:
ամբողջ,անգամ,երբեք,դարձավ
ա/սովորական
բ/ինչուիկ
գ/բոլորովին
դ/գարեջուր
ա/աչքերը
բ/ հարցերին
գ/ դարակները
դ/ խրճիթ
Գոյական-սպասք,դանակ
Ածական-աչքեր չռել,սովորական
9․Ո՞րն է կլոր տարի դարձվածքի իմաստը.
ա/մի քանի տարի
բ/ամբողջ կյանքում
գ/ամբողջ տարին
դ/ տարվա կեսը
11․Մեկ նախադասությամբ նկարագրի՛ր հարցասեր տղային:
Տղան ամեն ինչ հակառակ էր անում։
12․Ինչո՞ւ էր դժվար պատասխանել տղայի հարցերին.
ա/հարցերը շատ էին դժվար
բ/տղան հետաքրքիր ինչուիկ էր
գ/տղան հակառակ ինչուիկ էր
դ/տղան անընդհատ հարցեր էր տալիս
13․Բոլորովին հուսահատվելով ̀ ի՞նչ արեց ինչուիկը:
Նա առանձնացավ մի սարի գագաթին որ կարողանար գտնել իր հարցերի պատասխանները։
14․Հորինի՛ր նմանատիպ երեք հարց ու պատասխանի՛ր:
1․ինչու էր տղայի մոտ ամեն ինչ հակառակ։
1պատասխան-որովհետև նրան մանկուց էր պետք ճիշտ ուղղություն ցույց տալ։
2․Ինչու էր տղան ուզում առանձնանալ։
2պատասխան-որովհետև նրան ճիշտ չէին հասկանում։
3․Ինչու էր նրա մտքում միշտ այդքան հարցեր ծնվում։
3պատասխան-ուղակի նա ուշադրության կարիք ուներ։
15․Նայի՛ր շուրջդ. գտի՜ր ։
1․Ինչու գետնին արև կա։
2․Ինչու գրքում գրապահարան կա։
Առաջադրանքներ՝
1.Բառակապակցությունների իմաստները մեկական բառով արտահայտի՛ր:
Օրինակ՝ բարձր հասակ ունեցող-բարձրահասակ:
Բարի սիրտ ունեցող-բարեսիրտ, խիղճ չունեցող-անխիղճ, բարձր ձայնով-բարձրաձայն, միշտ ժպտուն-ժպտերես, գինին պահելու տեղ-մառան, կապույտ աչքերով-կապտաչյա, հույների երկիր-հունաստան, ծաղիկներով զարդարված-ծաղկազարդ:
2.Նախադասություններն ընդարձակի՛ր՝ ինչպիսի՞ հարցին պատասխանող
բառեր կամ բառակապակցություններ ավելացնելով.
Օրինակ՝ Կինը հարցրեց: Երիտասարդ կինը հարցրեց: Կամ՝ Լայնեզր գլխարկով կինը հարցրեց:
Շունը մտավ:Շունը գլուղը կախ մտավ։ Ոսկորը բերանին շունը մտավ։
Սիրտը քար է:Սիրտը քար է այս մարդու։Բժիշկների սիրտը քար է։
Հայրն ընկեր է:Հայրն ընկեր է տղային։ Տղայի ընկերը հայրն է։
Երկիրը պտտվում է:Երկիրը պտտվում է իր առանցքի շուրջը։
Առաջադրանք՝
1.Բլոգումդ պատմի՛ր կարդացածիդ մասին՝ ի՞նչ սովորեցիր, ի՞նչը քեզ դուր եկավ, ի՞նչը կփոխեիր և այլն (աշխատանքդ հրապարակի՛ր առանձին հղումով)։
Մենք շատ վնաս ենք հասցնում բնությանը, բայց պետք է միջոցներ ձեռնարկել բնության պահպանման դեմ։ Քանի որ բնությունը կանաչապատ տարացքները ինչքան շատ լինեն այնքան մարդիք ավելի առողջ կլինեն։
2.Հարցում արտահայտող բառը փոխարինի´ր համապատասխան բառով:
Ինչպիսի՞ արև-շողշողուն, ինչպիսի՞ օր-պայծառ, ինչպիսի՞ առվակ-գեղեցիկ, ինչպիսի՞ հեռուստացույց-մեծ, ինչպիսի՞գիրք-հետաքրքիր, ինչպիսի՞ մարդ-ազնիվ:
3.Կետերի փոխարեն գրի´ր տրված բառերից մեկը:
Նստելու համար մի հարթ տեղ եմ փնտրում: (հարդ, հարթ)
Քամին ամբողջ հարդը բարձրացրել ու պտտում էր օդում: (հարդ, հարթ)
Տարբեր աղտեր քայքայել էին մարմինը: (աղտ, ախտ)
Փոշիով ու ախտ էր ծածկված փողոցը: (աղտ, ախտ)
Մի ուղտ քարավանից առանձնացել էր: (ուղտ, ուխտ)
Քո արած ուխտ թանկ է բոլորիս համար: (ուղտ, ուխտ)
Աճարկուտ
Աճարկուտ գյուղում պահպանվել է թաղածածկ բազիլիկ եկեղեցի (1675թ.) և գերեզմանոց:
Գյուղը շրջապատված է հիասքանչ անտառներով: Ուշագրավ են գյուղից մի փոքր հեռու, անտառային քարայրերից մեկում պահվող հին իրերն ու կենցաղային գործիքները: Աճարկուտ գյուղից սկիզբ է առնում Առաքելոց, Կիրանց, Դեղձնուտ և Սամսոն վանքերը տանող ճանապարհը:
Մշո սուրբ Առաքելոց վանքը
Տարոն շրջանի կենտրոն Մուշ քաղաքում գտնվող սուրբ Առաքելոց հայկական վանքը (կառուցված 5-րդ դարում) մինչև 1960 թ. կանգուն էր: Քանի որ աքսորվելու պատճառով հայեր չէին մնացել, այն վատ վերաբերմունքի և առանց հսկողության թողնելու հետևանքով 2000 թվականից հետո արագորեն ավերակի վերածվեց:
Գոշավանք
Գոշավանք (Նոր Գետիկ վանք) անունն ստացել է 1213 թ-ին` Մխիթար Գոշի պատվին, ով 1188 թ-ին, իշխան Իվանե Զաքարյանի աջակցությամբ, հիմնադրել է վանքը: Այն ունեցել է վարժարան, համալսարան ու ճեմարան, վանքում նաև ընդօրինակվել, գրվել և պահվել են բազմաթիվ ձեռագրեր:
Առաջադրանքներ
1.
ա․ Տեղադրիր համապատասխան հնչյուններ և ստացիր բառեր /փակագծերում տրված թիվը նշում է ստանալիք բառի առավելագույն քանակը/.
Երերուն+ /6/, փոփոխել+ /7/, աշուղային+ /8/, բամբասկոտ+ /9/
Բ. Յուրաքանչյուր բառի սկզբին, ապա՝ վերջին կցիր մեկական հնչյուն և ստացիր երկու նոր բառ.
ամուր, մուրճ, ավազե ավազ, տարի օտար, ական, աշուն, այրի, վայր, ավարա, ձավար:
Գ. Որոշիր բառերի հնչյունների և տառերի քանակը: Նկատի առ նաև արտասանվող, բայց չգրվող ը հնչյունը:
Օրորոց 6տառ6հնչյուն, եղինջ5տառ 6հնչյուն, հևիհև5տառ 7հնչյուն, օթևան 5տառ6հնչյուն, երկյուղ 6տառ 7հնչյուն, երբեմն 6տառ7հնչյուն, սերկևիլ 7տառ8հնչյուն, պարգև5տառ6հնչյուն, խխունջ5տառ6հնչյուն, պատշգամբ8տառ 9հնչյուն, ճակնդեղ7տառ8հնչյուն:
2.Գտնե՛լ ածականները և դրանցով կազմել նախադասություններ:
Աղոտ, դերձակ, դժվարին, հոգատար, մանրահատակ, կավ, հաճարենի,
հյուսնություն, լսարան, հանգամանորեն, երկաթ, պողպատե, սնահավատ, դետալ,
գործունյա, բարեգութ, դաժան, ատլաս, չիթ, փայտե, կաղապար, շրջանակ, թղթե:
Լսարանում բոլորը լուռ էին։Հոգատար ծնողները շատ էին երես տվել իրենց զավակին։
Գործունյա մարդը ավելի լավ է հասցնում իր բոլոր գործերը։
3.Փակագծերում տրված բառերից ընտրի՛ր ճիշտ բառաձևը տվյալ նախադասության համար։
Լուրջ միջոցներ ձեռնարկելու (փոխարեն, փոխանակ) ռուսական դիվանագետները փոքրիկ միջոցներ ձեռնարկեցին։
Սպասվում էր հայ-ադրբեջանական (պաշտոնեական, պաշտոնական) նոր հանդիպումներ։
Երկյուղածությամբ մոտ գնացի ու (դողդոջուն, դողդոջյուն) ձեռքերով հանեցի ծրարը։
Այս առասպելական հերոսի մասին բազմաթիվ (ավանդույթներ, ավանդություններ) են ստեղծվել:
Այդ դեպքից հետո նրա հոգում մի տեսակ դառնության (զգացում, զգացմունք) էր մնացել:
(Խոսքը վերաբերում, վերաբերվում) է 5–րդ դարի հայ պատմիչների գործերին:
Գեղագիտությունը (հասկացություն, հասկացողություն) է տալիս գեղեցիկի մասին:
Չկարողանալով դիմադրել թշնամու հարձակումներին՝ բերդի փոքրիկ կայազորը (տեղի տվեց, տեղիք տվեց)։
Երկուսն էլ (ուսում, ուսմունք առած), առաջավոր հայացքների տեր երիտասարդներ էին։
Եվ հենց բլրի վրա էլ Արգիշտին (զարկեց, զարկ տվեց) իր վրանը։
Մոխրագույն մեգը բարձունքում հետզհետե (լուծվում, լուծարվում էր)։
Այդ մասին ասվել է (բազմիցս, բազմիցս անգամ):
Ընկերներիդ (հանդիպելուց, հանդիպելիս) չմոռանաս ասել այդ մասին։
Երեխան իր ծնողների հետ դուրս (եկավ, եկան) զբոսանքի։
Ոչ միայն չէր սովորել դասերը (այլ, այլև) դասի տեղն էլ չգիտեր։
Առաջադրանքներ
1.
ա․ Տեղադրիր համապատասխան հնչյուններ և ստացիր բառեր /փակագծերում տրված թիվը նշում է ստանալիք բառի առավելագույն քանակը/.
Եր+ /6/, փո+ /7/, աշ+ /8/, բա+ /9/
Բ. Յուրաքանչյուր բառի սկզբին, ապա՝ վերջին կցիր մեկական հնչյուն և ստացիր երկու նոր բառ.
Մուր, վազ, տար, ական, շուն, այր, ավար:
Գ. Որոշիր բառերի հնչյունների և տառերի քանակը: Նկատի առ նաև արտասանվող, բայց չգրվող ը հնչյունը:
Օրորոց, եղինջ, հևիհև, օթևան, երկյուղ, երբեմն, սերկևիլ, պարգև, խխունջ, պատշգամբ, ճակնդեղ:
2.Գտնե՛լ ածականները և դրանցով կազմել նախադասություններ:
Աղոտ, դերձակ, դժվարին, հոգատար, մանրահատակ, կավ, հաճարենի,
հյուսնություն, լսարան, հանգամանորեն, երկաթ, պողպատե, սնահավատ, դետալ,
գործունյա, բարեգութ, դաժան, ատլաս, չիթ, փայտե, կաղապար, շրջանակ, թղթե:
3.Փակագծերում տրված բառերից ընտրի՛ր ճիշտ բառաձևը տվյալ նախադասության համար։
Լուրջ միջոցներ ձեռնարկելու (փոխարեն, փոխանակ) ռուսական դիվանագետները փոքրիկ միջոցներ ձեռնարկեցին։
Սպասվում էր հայ-ադրբեջանական (պաշտոնեական, պաշտոնական) նոր հանդիպումներ։
Երկյուղածությամբ մոտ գնացի ու (դողդոջուն, դողդոջյուն) ձեռքերով հանեցի ծրարը։
Այս առասպելական հերոսի մասին բազմաթիվ (ավանդույթներ, ավանդություններ) են ստեղծվել:
Այդ դեպքից հետո նրա հոգում մի տեսակ դառնության (զգացում, զգացմունք) էր մնացել:
(Խոսքը վերաբերում, վերաբերվում) է 5–րդ դարի հայ պատմիչների գործերին:
Գեղագիտությունը (հասկացություն, հասկացողություն) է տալիս գեղեցիկի մասին:
Չկարողանալով դիմադրել թշնամու հարձակումներին՝ բերդի փոքրիկ կայազորը (տեղի տվեց, տեղիք տվեց)։
Երկուսն էլ (ուսում, ուսմունք առած), առաջավոր հայացքների տեր երիտասարդներ էին։
Եվ հենց բլրի վրա էլ Արգիշտին (զարկեց, զարկ տվեց) իր վրանը։
Մոխրագույն մեգը բարձունքում հետզհետե (լուծվում, լուծարվում էր)։
Այդ մասին ասվել է (բազմիցս, բազմիցս անգամ):
Ընկերներիդ (հանդիպելուց, հանդիպելիս) չմոռանաս ասել այդ մասին։
Երեխան իր ծնողների հետ դուրս (եկավ, եկան) զբոսանքի։
Ոչ միայն չէր սովորել դասերը (այլ, այլև) դասի տեղն էլ չգիտեր։
բարք-Հասարակության մեջ ընդունված սովորությունների ամբողջությունը:
աբեթ-դյուրավառ նյութ:
Լևոն Ստեփանյան 